درود : آرایۀ حسن تعلیل را با ذکر مثال توضیح دهید.
پاسخ کاربر :
هر گاه شاعر یا نویسنده به جای علّت حقیقی چیزی، علّتی ادبی و غیر حقیقی برای آن ذکر کند، به این آرایه «حسُن تعلیل» گویند.
به دو جملۀ زیر توجّه کنید:
الف. اتاق روشن است، چون لامپ روشن است. ب. اتاق روشن است، چون شما تشریف دارید.
علّت در جملۀ دوّم، غیرحقیقی و ادبی است و آرایۀ حُسن تعلیل دریافت میشود.
مثال:
چاه از آن زمان که تو در آن گریستی جوشان است.
شاعر علّت جوشش آب چاه را گریه کردن امام علی(ع) و ریختن اشک خود در آن میداند.
درود : برای آرایۀ حسن تعلیل چند مثال ادبی ذکر کنید و آنها را نیز بررسی نمایید.
از آن مرد دانا دهان دوخته است که بیند شمع از زبان سوخته است
شاعر علّت سوختن شمع را زبانداشتن آن میداند.
چو گردن کشید آتش هولناک به بیچارگی تن بینداخت خاک
شاعر علّت افتادگی خاک را غرور آتش میداند.
رسم بدعهدی ایّام چو دید ابر بهار گریهاش بر سمن و سنبل و نسرین آمد
شاعر علّت باریدن باران را گریه ابر به دلیل بدعهدی روزگار میداند.
پرتو روی تو تا در خلوتم دید آفتاب میرود چون سایه هر دم بر در و بامم هنوز
شاعر علّت حرکت خورشید را جست و جوی او برای دوبارۀ دیدن چهرۀ زیبای معشوق میداند.
مشکین از آن نشد دم خلقت که چون صبا بر خاک کوی دوست گذر نمیکنی
شاعر علّت خوش بویی باد صبا را گذر او از کوی معشوق و تأثیرپذیری از بوی او میداند.
