درود : آرایۀ استعاره چیست و چگونه ساخته میشود؟ با ذکر مثال توضیح دهید.
پاسخ کاربر :
همانطور که میدانید، دو رکنِ مشبّه و مشبّهٌ به ارکان اصلی تشبیه هستند امّا وجه شبه و ادات تشبیه میتوانند از تشبیه حذف شوند؛ حال به این نکته توجّه کنید:
اگر از تشبیهی، یکی از دو رکن اصلی تشبیه(یعنی: مشبّه یا مشبّه به) حذف شوند، در این صورت آرایۀ «تشبیه» از بین میرود و آرایۀ «استعاره» پدید میآید. به مثالهای زیر دقّت کنید.
الف.
ابرها مانند انسان میگریند. ابرها میگریند.
در جملۀ اوّل، تشبیه داریم امّا در گزینۀ «ب» استعاره داریم زیرا مشبّهبه محذوف است و تنها ویژگی آن باقی مانده.
ب.
از چشمانش قطرههای اشک، مانند قطرههای شبنم میبارید. از چشمانش، قطرههای شبنم میبارید.
در جملۀ اوّل تشبیه داریم امّا در جملۀ دوّم، مشبّه محذوف شده و استعاره پدید آمده است.
درود : انواع استعاره را نام ببرید.
پوشیده(مکنیه) و آشکار (مصرّحه)
درود : نام دیگر استعارۀ مکنیه چیست؟
به کنایه
درود : استعاره مکنیه چیست؟
چنانچه استعاره بدلیل حذف مشبّهٌبه پدید آید، از نوع مکنیه است.
درود : استعارۀ مصرّحه چیست؟
چنانچه استعاره در اثر حذف مشبّه ساخته شود، از نوع مصرّحه است.
درود : برای استعارۀ مصرّحه مثال بزنید.
اگر صد سال مانی، ور یکی روز بباید رفت از این کاخ دل افروز
کاخ دلافروز: استعاره از دنیا(حذف مشبّه صورت گرفته است)
درود : برای استعارۀ مکنیه مثال بزنید.
پشت دو تای فلک، راست شد از خرّمی تا چو تو فرزند زاد، مادر ایّام را
فلک: استعاره(مشبّهٌبه، انسان بوده امّا حذف شده)
درود : آرایۀ جانبخشی(تشخیص) را تعریف کنید.
«تشخیص» یا «شخصیت بخشی» یعنی دادن صفت انسان به غیر انسان؛ مانند: گریه کردن برای ابر ، جامه دریدن برای گل، و….
درود : برای آرایۀ تشخیص مثال بزنید.
کوه و دریا و درختان همه در تسبیحاند نه همه مستمعی فهم کند این اسرار
در این بیت، شاعر به کوه و دریا و درختان شخصیت بخشیده شده است.
باغ سلام میکند، سرو قیام میکند سبزه پیاده میرود، غنچه سوار میرسد
شخصیتبخشی به باغ و سرو و سبزه و غنچه که همگی اعمالشان از انسان است.
درود : شرط ساخته شدن آرایۀ تشخیص چیست ؟
دقّت کنیم که در تشخیص باید حتماً یکی از صفات انسان به غیر انسان داده شود؛ در غیر اینصورت فقط با استعاره مواجهیم؛ مثلاً در ترکیب «گردن قلم» استعاره داریم امّا تشخیص نداریم زیرا «گردن» را غیر انسان هم دارد.
درود : تفاوتهای و راههای تشخیص اضافۀ تشبیهی و اضافۀ استعاری کداماند؟
- در اضافۀ تشبیهی، مشبّه و مشبّهبه به صورت ترکیب اضافی(اسم+ـِ+اسم) ذکر میشوند و میتوانیم برایشان صفت مشترک پیدا کنیم:
مادرِ ایّام (صفت مشترک: پدید آوردن انسان) – بیستون قلب (استواری و عظمت)- مرغ جان (پرواز و صعود کردن)
- در اضافۀ استعاری، صفتِ مشبّه اضافه میشود بر مشبّهٌبه امّا مشبّه ذکر نمیشود، و این هم به صورت ترکیب اضافی است:
خندۀ ایّام (به جای ذکر مشبّه، صفت آن ذکر شده)- دست قضا (دست داشتن صفت موجودات است)- پرِ جان(پر صفت پرنده است)
- ویژگی دیگر: در اضافۀ تشبیهی، دو اسم در کنار هم قرار میگیرند که میتوان برای آنها صفت مشترک پیدا کرد امّا در اضافۀ استعاری یک اسم به همراه ویژگی آن ذکر میشود.
- دقّت داشته باشیم، گاهی برخی از تصویرها به گونهای هستند که هم استعاره دارند و هم به لحاظی میتوان آنها را تشبیه محسوب کرد؛ مثال:
پر همّت – خندۀ عشق – آواز عشق
پر همّت: همّت مانند پر سبب عروج میشود(اضافۀ تشبیهی)- همّت مانند پرنده پر دارد(اضافۀ استعاری)
خندۀ عشق: عشق مانند خنده زیبا است (اضافۀ تشبیهی)- عشق مانند انسان لبخند میزند(اضافۀ استعاری)
مثال دیگر:
هر نفس آواز عشق، میرسد از چپّ و راست ما به فلک میرویم، عزم تماشا که راست؟
آواز عشق: علاوه بر اینکه استعاره است میتوان گفت عشق به آواز مانند شده است که فراگیر و دلنواز است.
چند بیت برای آرایۀ استعاره همراه با بررسی مثال بزنید.
آن روز هم که دستان تو ویران شدند، باد میآمد.
ویران شدن دستان: استعاره (به لحاظ همانند کردن آن به بنا و حذف مشبّهٌ به)
ای نوگل خندان چرا خون در دل ما میکنی خاری به خود میبندی و ما را ز سر وا میکنی؟
نوگل خندان: استعاره از یار (یار به نوگل خندان مانند شده و خود حذف شده است.)
هر چه رفت از عمر یاد آن به نیکی میکنند چهرۀ امروز در آیینۀ فردا خوش است
چهرۀ امروز: استعاره و تشخیص (به لحاظ همانند شدن امروز به انسان در داشتن چهره)/ آیینۀ فردا تشبیه است.
کمان بیکار گردد چون هدف از پای بنشیند نه از رحم است اگر بر پای دارد آسمان ما را
استعاره و تشخیص: به لحاظ شخصیتبخشی به کمان (بیکار شدن) و آسمان (رحم نداشتن و برپا داشتن)
چو تنها ماند ماه سرو بالا فشاند از نرگسان لؤلوی لالا
